DIYWW 2020 roku na wniosek mieszkańców i mieszkanek oraz lokalnych organizacji pozarządowych Prezydent Warszawy zorganizował Warszawski Panel Klimatyczny. Przygotowanie wydarzenia powierzono trzem Fundacjom: Civis Polonus, Pole Dialogu, Stocznia.
Osoby organizujące wydarzenie wybrały losowo 18 tysięcy adresów gospodarstw domowych, do których rozesłano zaproszenia do uczestnictwa w Panelu. Każde z zaproszonych gospodarstw domowych mogło wydelegować jedną osobę (w wieku co najmniej 15 lat) do uczestniczenia w spotkaniach Panelu. Z 337 osób, które odpowiedziały na zaproszenie, zespół organizujący wybrał 90 uczestników i uczestniczek. Ta finałowa grupa reprezentowała populację Warszawy – ludzi o różnej płci, wieku i poziomie wykształcenia.
Jak to działa?
Z powodu pandemii covid spotkania odbywały się wyłącznie w trybie online. Mieszkańcy(-ki) spotkali się pięć razy. Odbyły się: jedno spotkanie inaugurujące, dwa edukacyjne oraz dwa poświęcone obradom. W trakcie spotkań edukacyjnych eksperci(-tki) z dziedziny ochrony środowiska i polityki energetycznej rozmawiali z mieszkańcami(-kami) o problemach środowiskowych i dostępnych rozwiązaniach. Podczas obrad osoby uczestniczące dyskutowały i głosowały nad rekomendacjami dla władz miasta.
Miasto wdroży każdą rekomendację, która otrzymała przynajmniej 80-procentowe poparcie ze strony panelistów i panelistek.
- Film o Warszawskim Panelu Klimatycznym
- Sprzęt do wyświetlenia filmu (telewizor, laptop lub projektor)
- Zdjęcia kierunków wakacyjnych – umieszczone w prezentacji albo wydrukowane
Główny cel:
- Osoby uczestniczące uczą się o współdecydowaniu na przykładzie Warszawskiego Panelu Klimatycznego.
Cele szczegółowe:
- Osoby uczestniczące uczą się, czym jest współdecydowanie i dlaczego jest tak ważne dla demokracji.
- Osoby uczestniczące poznają jedną konkretną metodę partycypacji – panel obywatelski.
- Osoby uczestniczące omawiają tematy, o których chcieliby współdecydować wraz z osobami zarządzającymi i projektują proces podejmowania decyzji.
CZĘŚĆ I (45 minut)
1. Przedstawienie tematu (2 minuty)
Powiedz, że porozmawiacie o sposobach włączania obywateli(-lek) w proces podejmowania decyzji. Zastanowicie się też nad tym, co czyni demokrację prawdziwie demokratyczną i zidentyfikujecie te obszary życia waszej szkoły lub społeczności, w których młodzi ludzie mogliby się włączyć w proces podejmowania decyzji.
2. Podejmowanie decyzji w grupie. (5 minut)
Powiedz osobom uczestniczącym, że musicie podjąć ważną decyzję – możecie wyjechać na tygodniowe wakacje, pod warunkiem że uda wam się wybrać jedno miejsce. Zaprezentuj cztery opcje:
- hotel nad morzem – wygodny, ale w mało spokojnym miejscu
- rajd w górach – dla kochających naturę, aktywność fizyczną i mogących się obyć bez wygód
- domek na wsi – daleko od cywilizacji, ze wspaniałym lokalnym jedzeniem, nie dla miłośników imprezowania
- wycieczka do dużego miasta – wyjazd do Paryża, zwiedzanie muzeów, zabytków i atrakcji turystycznych.
Powiedz młodzieży, że zastosujecie trzy metody podejmowania decyzji – na końcu porozmawiacie na ich temat, by zidentyfikować zalety i wady każdej z nich.
3. Trzy procedury wyboru (10 minut)
Przejdź z grupą przez 3 kolejne sposoby na podjęcie decyzji:
a) Poprzez wykrzykiwanie – na znak osoby prowadzącej wszyscy wykrzykują nazwę wakacyjnej destynacji. Ty jako trener(ka) decydujesz, którą opcję słyszysz najwyraźniej. Możesz także uznać opcję, którą usłyszałeś(-aś) jako pierwszą.
b) Poprzez głosowanie – poproś uczniów i uczennice o podniesienie rąk lub zapisanie na kartce nazwy miejsca, które wybrali. Policz głosy i powiadom wszystkich o tym, która z opcji została wybrana.
c) Poprzez rozmowę – podziel uczniów i uczennice na mniejsze grupy (trzy-cztery osoby). Ważne jest, by w każdej grupie były osoby, które głosowały na różne destynacje w poprzednim kroku. Powiedz uczniom i uczennicom: „Porozmawiajcie o tym, jakie są wasze potrzeby i oczekiwania względem miejsca na wakacyjną wycieczkę. Słuchajcie się nawzajem i wybierzcie takie miejsce, które spełnia większość tych potrzeb i jest odpowiednie dla całej grupy”. Daj grupom 5-7 minut na dyskusję.
Jeśli masz więcej czasu, zaproponuj dodatkowe kroki do ostatniego zadania. Po rozmowie w małych grupach możesz połączyć je w większe i poprosić o przeprowadzenie procesu od nowa. Na ostatnim etapie tej wersji aktywności uczniowie i uczennice muszą całą grupą wybrać jedno miejsce.
4. Podsumuj działanie (15 minut)
Zapytaj grupy, czy udało się wspólnie wybrać jedno miejsce – w której grupie doszło do konsensusu? Gdzie pojawiły się argumenty, które sprawiły, że zrozumieliście innych i zmieniliście swoje początkowe preferencje? Łatwo czy trudno było wam zmienić pierwszy wybór? Czy podobnie łatwo byłoby wam zmienić waszą pierwszą preferencję w przypadku prawdziwej sytuacji? Dlaczego?
Podsumujcie krótko trzy typy wyboru:
a) Wykrzykiwanie – ten typ podejmowania decyzji bez ustalonych ram lub zasad daje przewagę tym, którzy mają najwięcej siły lub sprytu. Przypomina to sytuację, gdy wpływowe osoby reprezentujące biznes bądź koncern medialny są w stanie wpłynąć na polityków i polityczki, by wydawali decyzje wpisujące się w interesy danej firmy lub grupy interesów. Głosowanie to wpisuje się też w sytuację, gdzie różne strony nieustannie ze sobą walczą.
b) Głosowanie to popularny sposób podejmowania decyzji, często utożsamiany z demokracją. Jednak nie zawsze oznacza, że kraj lub instytucję możemy uznać za demokratyczną (np. Korea Północna, Białoruś lub inne kraj autorytarne organizują wybory i głosowanie).
c) Dyskusja – trzeci typ zaproponowanej procedury ma symulować te sposoby podejmowania decyzji, gdzie zainteresowane osoby mają możliwość bezpośredniego uczestnictwa w procesie; wyrażają swoje potrzeby i poglądy, omawiają dostępne opcje i wpływają na ostateczną decyzję – niedługo poświęcicie więcej czasu tym metodom.
Poproś uczestników i uczestniczki o przedyskutowanie w parach lub o indywidualną refleksję na temat zalet i wad drugiej (głosowanie) i trzeciej (dyskusja) metody podejmowania decyzji. Uczestnicy mają 7 minut na zapisanie zalet i wad obu metod.
Podsumujcie zalety i wady obydwu metod – możesz je spisać na tablicy lub flipcharcie albo za pomocą aplikacji internetowej.
Powiedz osobom uczestniczącym, że demokrację często utożsamia się z głosowaniem, jednak sam akt głosowania czy wyborów nie sprawia, że społeczeństwo lub instytucje stają się demokratyczne. Jest to widoczne w krajach totalitarnych, gdzie przeprowadza się w pełni sterowane wybory po to, by uzasadnić rządy reżimu. Jednak nawet w tradycyjnie demokratycznych krajach zachodnich obserwujemy, jak małe grupy reprezentujące biznes lub koncerny medialne mogą manipulować opinią publiczną. Wiele osób jest rozczarowanych demokracją, ponieważ nie czują, że ich głos się liczy, i zakładają, że wszystkie istotne decyzje są podejmowane przez ludzi władzy.
Jedną z odpowiedzi na kryzys demokracji jest metoda regularnego i szerszego włączania obywateli i obywatelek w proces podejmowania decyzji. Są to metody, które nazywamy partycypacją obywatelską, głęboką demokracją lub innowacjami demokratycznymi. Wynikają one z idei wykorzystywania w społeczeństwie bardziej bezpośrednich metod podejmowania decyzji.
5. Prezentacja (7 minut)
Wyjaśnij uczniom i uczennicom następujące terminy:
- Partycypacja to ogólnie rozumiane włączenie osoby w życie grupy, społeczności, działania razem na rzecz wspólnego dobra.
- Partycypacja obywatelska to włączenie obywateli(-lek) w procesy podejmowania decyzji przez instytucje publiczne (szkoła, samorząd lokalny, państwo).
- Innowacje demokratyczne to wszystkie metody, które umożliwiają partycypację obywatelską, tzn. metody, które pozwalają obywatel(k)om na wzięcie udziału w procesach podejmowania decyzji na poziomie publicznym.
Powiedz uczniom i uczennicom, że głównym celem partycypacji jest zapewnienie ludziom wpływu na sprawy, które są dla nich ważne. Jest to odpowiedź na sytuację, gdy duże grupy osób są wykluczone z prawdziwych procesów demokratycznych lub gdy ich wpływ jest ograniczony do głosowania raz na kilka lat.
Zapytaj uczniów i uczennice:
- Jak rozumieją wpływ na sprawy publiczne? Czy obywatele i obywatelki powinni mieć taki wpływ?
- Czy znają jakiekolwiek przykłady partycypacji obywatelskiej czy innowacji demokratycznych? Czy kiedykolwiek brali udział w takich inicjatywach?
Przedstaw uczniom i uczennicom kilka przykładów innowacji demokratycznych: konsultacje społeczne, budżet partycypacyjny, panel obywatelski. Czy słyszeli o którymkolwiek z nich? Możesz przedstawić im konkretne przykłady z własnego otoczenia (samorząd uczniowski w szkole, budżet partycypacyjny w waszej miejscowości, otwarte konsultacje społeczne dotyczące parku w centrum miasta – tak, by odwołać się do rzeczywistości bliskiej młodym ludziom).
Przytoczenie konkretnych przykładów jest ważne, by pokazać uczniom i uczennicom, że partycypacja obywatelska i innowacje demokratyczne są stosowane w ich środowisku i łatwo wziąć w nich udział. Powiedz im, że w drugiej części zajęć przestudiujecie szczegółowo jeden przykład.
CZĘŚĆ II (45 minut)
6. Krótkie przypomnienie (5 minut)
Jeśli dzielisz lekcję na dwie części, przypomnij uczniom i uczennicom pokrótce, o czym rozmawialiście w trakcie pierwszej części (doświadczenie trzech metod podejmowania decyzji, wprowadzenie do partycypacji i innowacji demokratycznych).
7. Projekcja filmu (7 minut)
Obejrzyjcie jeden z filmów przedstawiających praktyczne przykłady innowacji demokratycznych (panel obywatelski).
8. Krótkie podsumowanie filmu (5 minut)
Zapytaj młodzież, czy podobał im się film. Jak działa panel obywatelski? Wyjaśnij, czym jest panel obywatelski, opisując kolejne kroki procesu.
9. Dyskusja w parach (7 minut)
Poproś uczniów i uczennice o przedyskutowanie w parach:
- Jakie są mocne i słabsze strony tej metody?
- Czy ta metoda zwiększa zakres standardowego wpływu obywateli(-lki) na decyzje podejmowane w mieście? Dlaczego tak, dlaczego nie?
Podsumuj dyskusje przeprowadzone w parach, wypisz za i przeciw omawianej metody. Jak ta metoda może poszerzyć wpływ obywateli(-lek) na ważne decyzje?
Czy uważacie, że można wykorzystać tę metodę w niektórych sprawach w waszej szkole i społeczności?
10. Topór opinii (10 minut)
Poproś uczniów i uczennice, by ustosunkowali się do podanych niżej stwierdzeń, zajmując miejsce na osi, której jeden koniec odpowiada TAK, a drugi NIE – pomiędzy tymi końcami jest pełne spektrum możliwych odpowiedzi, więc jeśli uczniowie i uczennice nie zgadzają się ani nie odrzucają odpowiedzi w pełni, mogą zająć miejsce gdzieś pomiędzy dwoma końcami.
Jeżeli zajęcia odbywają się wirtualnie albo jeśli w sali nie ma wystarczająco dużo miejsca, wykorzystajcie po prostu numery, gdzie 1 oznacza zdecydowane nie, a 10 zdecydowane tak.
Przeczytaj poniższe stwierdzenia, prosząc uczniów i uczennice, by zabrali głos, ustawiając się w wybranym przez siebie miejscu:
- Mam realny wpływ na to, jak działa nasza szkoła.
- Mam realny wpływ na to, jak działa nasza miejscowość.
- Mam realny wpływ na to, jak działa nasz kraj.
Po przeczytaniu kolejnych stwierdzeń, daj młodzieży czas na zajęcie miejsca. Po tym możesz zapytać wybraną osobę, dlaczego stoi w tym, a nie w innym miejscu (szczególnie w sytuacji, gdy w grupie są osoby, które zajęły skrajne pozycje).
Podsumuj. Nie tak łatwo odczuć, że twój głos jest słyszany i że masz autentyczny wpływ na życie dużych grup. W niektórych szkołach nie udaje się nawet zebrać wszystkich na rozmowę w większej sali, ponieważ jest zbyt wiele uczniów i uczennic. Dlatego właśnie tak potrzebne są metody partycypacyjne, które mają na celu zwiększenie wpływu obywateli(-lek). Możemy proponować i inicjować takie rozwiązania na poziomie szkoły lub społeczności lokalnej.
11. Jakie sprawy są dla ciebie istotne? (7 minut)
Refleksja indywidualna – poproś osoby uczestniczące, żeby zastanowiły się, jakie trzy kwestie są dla nich istotne. Powinny to być sprawy, o których chcieliby decydować i w których ich głos powinien być uwzględniony w większym stopniu.
Możesz odwzorować poniższą tabelę na tablicy lub wykorzystać wirtualne narzędzie, np. Jamboard. Poproś osoby uczestniczące o spisanie odpowiedzi na karteczkach i umieszczenie ich w prawej kolumnie (jeden temat, jedna karteczka).
Wypiszcie tematy/sprawy, które są dla was istotne i o których chcielibyście móc decydować.
Poziom szkoły/klasy Poziom społeczności lokalnej
Uporządkuj odpowiedzi uczniów i uczennic, grupując podobne odpowiedzi tak, by zobaczyć, ile osób podziela to samo zainteresowanie.
Podsumuj dyskusję, skupiając się na sprawach najbardziej popularnych.
12. Wybór tematów (10 minut)
Wybierz razem z osobami uczestniczącymi jedną lub więcej ważnych dla nich spraw (możecie zadecydować poprzez głosowanie), które dotyczą poziomu szkoły albo społeczności lokalnej. Skup się na tych kwestiach, gdzie widzisz sens i szansę na większe zaangażowanie młodzieży w proces decydowania.
Podyskutujcie w grupie: w jaki sposób młodzież może się bardziej zaangażować w proces decydowania w poszczególnych kwestiach?
Pomyślcie o rozwiązaniach, które są możliwe i realistyczne do wdrożenia w szkole lub społeczności, np. związane ze szkolnym regulaminem. W tej sprawie można prowadzić otwarte dyskusje w całej społeczności szkolnej, przeprowadzić konsultacje internetowe, a potem przedyskutować wnioski z dyrekcją, nauczyciel(k)ami, poprosić dyrekcję o zwołanie panelu obywatelskiego w szkole, itp.
Kolejnym krokiem może być wybranie najbardziej realistycznych i efektywnych pomysłów, zaplanowanie ich krok po kroku, a następnie wprowadzenie ich w życie!
13. Podsumuj całe szkolenie.
Pokrótce przypomnij uczniom i uczennicom o aktywnościach, głównych terminach: partycypacja, innowacje demokratyczne, panel obywatelski, idea autentycznej demokracji, której celem jest ujęcie i uznanie głosu każdej osoby. Poproś uczestników i uczestniczki, by nazwały jedną rzecz, która była dla nich najbardziej interesująca czy inspirująca.